ZROZUMIEĆ DEPRESJĘ

Błażej Antosz 
lekarz specjalista psychiatra
Kierownik Całodobowego Oddziału Rehabilitacji Psychiatrycznej SPSNPCH w Międzyrzeczu
Koordynator Oddziału Psychiatrycznego Dziennego SPSNPCH w Międzyrzeczu

Depresja jest zaburzeniem psychicznym, które jest jednym z najczęstszych przyczyn wizyt w gabinecie specjalistycznym. Z uwagi na niehomogenność grupy zaburzeń nastroju, co do których używane jest określenie „depresji” należy rozróżnić kilka podstawowych terminów, jakim są: przelotny nastrój smutku, reakcja żałoby, a także choroba wymagająca leczenia farmakologicznego, związana z doświadczeniami fizycznymi, psychicznymi i behawioralnymi, które określają bardziej długotrwały, szkodliwy i poważny stan. Przyczyny depresji można podzielić na egzo- i endogenne („z zewnątrz” i „z wewnątrz”). Można tutaj wydzielić kilka grup czynników:
psychologiczne: utrata poczucia własnej wartości (kompleksy), pesymistyczne postrzeganie świata (nieustanne porażki), emocje, które nie znajdują ujścia w inny sposób (np. poczucie winy, strach przed porzuceniem, wewnętrzna złość, itp.).
społeczne: życie w izolacji, samotność, kłopoty finansowe, śmierć bliskich, rozwód i zerwanie związków, kłopoty osobiste, w tym małżeńskie, przemoc seksualna, emocjonalna lub fizyczna, operacja lub poród, bezrobocie, udział w katastrofie, przebywanie w wojsku lub na polu walki
somatyczne: choroby somatyczne lub też przewlekłe dolegliwości cielesne (np.: choroby układu krążenia, układu endokrynnego – tarczyca/nadnercza, choroby neurologiczne, infekcje).

DEPRESJA? REAKCJA ŻAŁOBY? REAKCJA NA STRES?

W reakcji żałoby, zaburzeniach adaptacyjnych, czyli takich, które związane są z bardzo konkretnym stresorem wywołującym pogorszenie stanu psychicznego smutek zwykle jest krótkotrwały i trwa kilka lub kilkanaście godzin, podczas gdy chorobowe obniżenie nastroju może utrzymywać się przez wiele tygodni lub miesięcy. Najczęściej zwykły smutek nie wpływa znacząco na codzienne funkcjonowanie, nie zakłóca istotnie zdolności do radzenia sobie np. z obowiązkami zawodowymi, rodzicielskimi etc., natomiast w depresji radzenie sobie nawet z codziennymi sprawami. Za rozpoznaniem zaburzenia depresyjnego przemawiają także myśli rezygnacyjne (poczucie niechęci do życia), a w szczególności myśli samobójcze – w niechorobowym smutku myśli samobójcze praktycznie nie są spotykane.
W depresji zwykle ograniczona jest reaktywność nastroju, co oznacza, że pocieszenie osoby w depresji jest niemożliwe lub bardzo trudne (a niekiedy nawet pogarsza jej samopoczucie, ponieważ może ona czuć się nierozumiana, bezradna lub tym mocniej obwiniać się) – podczas gdy zwykły, niechorobowy smutek najczęściej ustępuje, gdy uwaga danej osoby zostanie przeniesiona na przyjemne sprawy lub pomyślne wydarzenia.
Obniżenie nastroju w depresji może być bardzo głębokie (pacjenci mogą mieć wrażenie, że „nigdy czegoś takiego nie przeżyli”).Nasilenie przygnębienia w zaburzeniach depresyjnych jest często nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do poprzedzających je przeżyć (tzn. po tylko lekko lub umiarkowanie obciążającym przeżyciu dochodzi do pojawienia się skrajnie silnego, przesadnego przygnębienia) – podczas gdy w niechorobowym smutku jego nasilenie jest proporcjonalne do przyczyny, która go wywołała

DEPRESJA W ICD-10

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Depresja to „Obniżony nastrój, utrata zainteresowań i zdolności do radowania się, zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności”. Wymagany okres trwania wymienionych objawów to 2 tygodnie.
Analizując kryteria rozpoznania możemy wydzielić następujące objawy kliniczne:

Główne:

Obniżenie nastroju
Utrata zainteresowań i zdolności do radowania się
Zmniejszenie energii, zwiększona męczliwość

Dodatkowe:

Osłabienie koncentracji i uwagi
Niska samoocena i wiara w siebie
Poczucie winy i małej wartości
Pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości
Myśli i czyny samobójcze
Zmniejszony apetyt
Zaburzenia snu
Jako, iż do rozpoznania epizodu depresji wymagane są dwa z trzech głównych kryteriów, a łączna suma objawów z obu grup musi wynosić co najmniej 4, to łatwo zauważyć, że dwie osoby mogą chorować na depresję, ale obraz choroby może być u nich zupełnie odmienny. To oczywiście sprawia dodatkowe problemy diagnostyczne w zakresie diagnostyki różnicowej.

GARŚĆ STATYSTYK

Depresja występuje u 10% populacji ludzi dorosłych
Rozpowszechnienie w ciągu życia około 15%
15% populacji po 65 r.ż. – u starszych prodrom otępienia
40% populacji pacjentów szpitali i rezydentów domów opieki po 65 r.ż.
Kobiety chorują 2-krotnie częściej, mężczyźni rzadziej szukają pomocy
Ponad połowa chorych nie korzysta z pomocy lekarskiej
Depresja na czwartym miejscu w rankingu zaburzeń zdrowotnych obciążających społeczeństwo
1/4 – koszty bezpośrednie (pobyt w szpitalu, badania, leczenie, leki)
3/4 – koszty pośrednie (absencja w pracy, bezrobocie, opieka socjalna, koszty samobójstw)
Nieleczone epizody depresji trwają zwykle 6-9 miesięcy.
Przeciętna liczba epizodów depresji po jednokrotnym zachorowaniu to 3-5.
Około 70% pacjentów zdrowieje w ciągu 3 miesięcy.

Wysokie ryzyko nawrotu:

– Jeden epizod – ryzyko nawrotu 50%. Każdy kolejny +16%.
– Dwa epizody depresji zwiększają ryzyko nawrotu do 90% – praktycznie przewlekła choroba.
Stosowanie leczenia profilaktycznego powoduje około trzykrotną redukcję ryzyka nawrotu depresji.
Około 50% osób, u których występuje depresja, korzysta z leczenia

OBRAZ DEPRESJI

Pierwsze wrażenie, które może sprawiać chory na depresję: ma pochyloną do przodu głowę, unika kontaktu wzrokowego, na jego twarzy widoczny jest wysiłek i smutek, ma nieco spowolnione i ociężałe ruchy, towarzyszy mu niepokój. W rozmowie przejawia się małomównością, brakuje spontaniczności w jej wypowiedzi, głos ma cichy, zbolały, matowy. Często skarży się i użala nad sobą.
Samopoczucie: złe, niemożność odczuwania żadnego pozytywnego uczucia, poczucie wewnętrznej pustki, wszystko staje się dla niej obojętne, otoczenie staje się wrogie, pomyłki urastają do rangi wykroczeń lub przestępstw, oskarża się o wszystko.
Lęk: Osoba jest roztrzęsiona, spocona. Towarzyszy jej wyraźne wewnętrzne napięcie. Boi się utraty kontroli nad swym zachowaniem i możliwością kompromitacji, szaleństwem, śmiercią, jakimś nieszczęściem, możliwością popełnienia samobójstwa.
Myślenie: spowolnione, towarzyszy jej wiele negatywnych przekonań, myśli dotyczą: poczucia winy, bankructwa, ciężkiej choroby, własnej kompromitacji i hańby dla rodziny.
Zaburzenia snu: spłycenie snu, zmniejszenie czasu spania, częste budzenie się w nocy, budzenie się bardzo wcześnie rano. Może też być wręcz odwrotnie: osoba ta może odczuwać wzmożoną senność, senność w ciągu dnia.
Ryzyko samouszkodzenia lub samobójstwa: osoba chce się „ukarać”.
Objawy somatyczne: utrata wagi, bóle głowy, uczucie kołatania serca z zaburzeniami jego rytmu, przyspieszenie oddechu, duszności i brak tchu, mdłości, biegunki lub zaparcia, wysychanie w jamie ustnej, częste oddawanie moczu, trudności we współżyciu seksualnym.

INNE POSTACI DEPRESJI

Depresja z lękiem, somatyzacją, bólem, bezsennością, natręctwami, zespołem niespokojnych nóg, zaburzeniami z przewodu pokarmowego (bóle, biegunki, jadłowstręt, etc.), również zaburzenia funkcji seksualnych.
Zaburzenia seksualne – nierzadko trudno jest określić, czy ich utrzymywanie się jest wynikiem samej choroby, czy też działaniem niepożądanym związanym ze stosowaniem niektórych leków przeciwdepresyjnych. W rzadkich przypadkach dysfunkcje seksualne mogą utrzymywać się także też po zakończeniu farmakoterapii przez okres kilku miesięcy lub lat
Substancje psychoaktywne jako „zamazywacze” obrazu chorobowego – to też „,maska” depresji. Zwłaszcza długotrwałe przyjmowanie THC (zespół apatyczno-abuliczny).

DEPRESJA U DZIECI I MŁODZIEŻY

Statystycznie 1% dzieci w wieku przedszkolnym
2% dzieci w szkole podstawowej
Nawet 20% nastolatków choruje na depresję przed ukończeniem 18 roku życia.
W trakcie całego okresu dojrzewania nawet u połowy nastolatków występują objawy depresji – częściej u dziewcząt.
Przyczyną w znacznym stopniu są m.in. zmiany w wyglądzie spowodowane przyspieszonym rozwojem biologicznym. Zmiany, które szokują, być może nie podobają się, zmieniają obraz siebie, co może się przełożyć na spadek poczucia własnej wartości. W tej sytuacji młody człowiek próbuje ratować się różnymi sposobami, nie zawsze skutecznie.
Nie należy oczekiwać, że nastolatek przyjdzie do swojego rodzica z informacją, że ma depresję. On sam nie wie, co się z nim dzieje. Otoczenie – rodzice, szkoła i przyjaciele – powinni zwracać uwagę na niepokojące objawy u młodego człowieka.
Powszechnie się mówi o zniechęceniu, apatii, marazmie. Jednak najczęściej depresja u młodych ludzi objawia się wzmożonym buntem, który jest mylony z buntem okresu dorastania. To sposób nastolatka na zakomunikowanie społeczeństwu, że dzieje się coś niedobrego.
Postać apatyczno-abuliczna, w której młody człowiek ulega wewnętrznemu rozprężeniu. Nic go nie interesuje, odczuwa pustkę i nudę, godzinami przesiaduje bezczynnie lub słucha muzyki. Nudę życia usiłuje przerwać przez odurzanie się, ekscesy seksualne lub zachowania niszczycielskie.
Postać buntownicza, z dużym ładunkiem gniewu i agresji. Wyładowywanie agresji na zewnątrz dokonuje się w formie gwałtownych reakcji lub cichej agresji (bierny opór). Gdy agresja nie może być wyładowana na zewnątrz, przekształca się
w autoagresję (niszczenia własnej kariery życiowej, próby samobójcze, alkoholizm, narkomania, samookaleczanie).
Postać rezygnacyjna, w której dominuje lęk przed przyszłością, przewidywanie klęsk i niepowodzeń, poczucie bezradności i małej wartości własnej osoby. Efektem jest ograniczenie własnej aktywności do minimum.
Postać labilną charakteryzującą się dużą chwiejnością nastroju o dużej amplitudzie wahań (od chandry po wesołkowatość).

SUICYDOLOGIA

50% samobójstw popełniają ludzie chorzy na depresję
Ryzyko samobójstwa w depresji – 15%
Ryzyko samobójstwa w roku, w którym wystąpił epizod depresyjny – 1%
Depresja główną przyczyną prób „S” – 50% samobójców to osoby z depresją.
Co 20 próba kończy się sukcesem (5%)
Na świecie przyczyna prawie miliona zgonów rocznie.
Kobiety częściej próbują je popełnić, a mężczyźni częściej go dokonują.

WNIOSKI

Zaburzenia depresyjne występują powszechnie w społeczeństwie, a zmiany dotyczące warunków życia, ostatnie wydarzenia i ograniczenia spowodowane pandemią tylko zwiększyły częstość takich rozpoznań chorobowych. Warto pamiętać, że depresja jest chorobą mózgu, która rzutuje na całościowe funkcjonowanie człowieka – i tak jak każda choroba wymaga leczenia prowadzonego przez lekarza specjalistę psychiatrę oraz zespół terapeutyczny – psychologa/psychoterapeutę. Stosowanie oddziaływań farmakologicznych i terapeutycznych winno się traktować jako wzajemne uzupełnienie, a nigdy jako wykluczenie.